^SEHIPILER^
Dinimizda ten – saghlamliqining ehmiyiti
29 Nisan 2009 Çarşamba
<< Ana Sayfa - Bash Bet - Main Page>>
Türkiye awazi radi'osi: dinimiz insanning hem xaraktér saghlamliqigha, hemde beden saghlamliqigha yoqiri derijide ehmiyet béridu. Hayatning éghir yüklirini kötüreleydighan we mushkulatlirigha sewr qilalaydighan bolush üchün, insanning aldi bilen saghlam bir qorulmigha éhtiyaji bar.
Saghlam insan, küchlük insan démektur. Küchlük möminning ajiz mömindin yaxshi ikenlikini peyghembirimizning munu hedisidin köriwalalaymiz: «hemmisi xeyrlik bolush bilen birge, allahning neziride küchlük mömin, ajiz mömin'ge qarighanda, xeyrlikrek we söyümlükrektur.» - (Tallan'ghan hedisler, 2-jild, 183-bet, 85-nomurluq hedis.)
Insanning toghra, yaxshi we güzel ishlarni izchil qilalishi üchün, aldi bilen saghlam bolushi kérek. Mana bu noqtidin, saghlam bolush, eyni zamanda exlaqiy we bu seweplik insaniy mejburiyettur. Chünki salametliki nachar bir kishi, mes'uliyet we mejburiyetlirini ada qilalmayla qalmastin, etrapidiki kishilergimu yük bolup qalidu.
Islam dini, her qandaq bir késellikke duchar bolghanda, qilinishi kérek bolghan birinchi ishning dawalashning yollirini izdesh ikenlikini bildüridu we xurapatliqlargha ésilish arqiliq dawa izdeshni chekleydu. Bashqa her qandaq mesilidikige oxshashla, saghlamliq – salametlik mesilisidimu, ishning ehlige bérishni tewsiye qilidu. Késel bolghan haman dawalash yollirini izdesh lazim, chünki islam étiqadida shipasi tépilmaydighan késel yoqtur. Peyghembirimiz mundaq deydu: «janabi allah, yaratqan her qandaq derdning shipasinimu yaratqan.» (Tejrid, 3-jild, 75-bet.: 1920-Nomurluq hedis)
Dawasi tépilmaydighan késellikning yoqliqi chüshenchisi, nahayiti muhim bir asastur; Bu chüshenche, késellikke duchar bolghan kishini ümidsizlikke duchar bolushtin saqlap qalidu, duchar bolghan késelliktin qurtulush ümidi béghishlaydu. Mana bu, mesilining shexske munasiwetlik teripidur. Emma, téximu muhim bolghan ikkinchi bir teripi bolsa, ilmiylikke uyghun bolushidur: «shipasiz késellik yoq» prinsipi ilim ehlilirige jasaret béghishlaydu. Bu prinsip, ilim ehlini yalghuz ilmiy tetqiqatlarni élip bérishqa righbetlendürüpla qalmay, bu ishning yene, bir diniy wezipe ikenlikinimu bildüridu.
Dawalinish yaki dawalanmasliq toghrisida peyghembirimizning qarishini sorighan kishiler bilen peyghembirimiz otturisida bolup ötken munu di'alogqa nezer sélip öteyli: «dawalinaylimu? Dep sorighan qir ereblirige peyghember eleyhissalam mundaq dep jawab bergen: ‹shundaq, dawalininglar. Chünki allah, shipaliq bermeydighan héchqandaq késelni yaratmighandur. Shipasi tépilmaydighan birla késellik bardur, o bolsimu qériliqtur.›» (Exlaq hedisliri, 1-jild, 305-bet. 291-Nomurluq hedis.)
Késellikke duchar bolup qalghanda, dawalinish üchün kéreklik bolghan hemme ishni qilish, hem eqilning hemde dinimizning teqezzasidur. Islam dini kishilerning késel bolup qalmasliqi üchün, hazirlashqa tégishlik barliq tedbirlerni aldin hazirlashni telep qilidu. Insanning eqli, rohiy we beden iqtidarlirini palech halgha keltürüp qoyidighan her türlük zeherlik chékimlik we mest qilghuchi maddilarni chekleydu. Yoqumluq késelliklerdin uzaq turushni telep qilidu. Taziliqqa her qandaq nersidin bekrek ehmiyet bérilishini tewsiye qilidu.
Islam dini, insandin salametlikining hémaye qilinishi üchün, élishqa tégishlik her xil tedbirlerni aldin élishini telep qilidu. Peyghembirimiz: «insanlarning köp qismi, ikki németning qimmitini heqiqiy menide chüshinishte xatalishidu. Bular salametlik we bosh waqittur.» Deydu. Insanning salametlikini asrishi, özi üchün ada qilishi kérek bolghan exlaqiy mejburiyetlerning biridur. Bu mejburiyetni ada qilalishi üchün, insanning qilishi kérek bolghan ishlarni munu noqtilargha yéghinchaqlishimiz mumkin: taziliqqa ehmiyet bérish, mest qilghuchi nersiler we zeherlik chékimliklerdin yiraq turush, yoqumluq késelliklerdin qéchish we din teripidin haram qilin'ghan ishlardin yiraq turushqa tirishish.
Qur'ani kerimde pakiz insanlar heqqide mundaq déyilidu: «u yerde pak bolushni xalaydighan kishiler bardur. Allahmu pak bolghuchilarni dost tutidu.» Pakizliq, her xil kir we meynetliklerdin paklinish, dégen menini ipadileydu. Kir yaki meynet nersiler ya maddiy yaki meniwiy bolido.
Maddiy kir yaki meynetchilikning da'irisige, kündilik hayatimizda bedinimizni, kéyim – kicheklirimizni, öyimizni we maddiy muhitimizni bolghaydighan pütün nersiler kiridu. Umumlashqan meniside meniwiy kir yaki paskiniliq, insanning yaxshiliq we güzelliklerning ornigha yamanliqlarni oylishi, eyip, gunah we rezil ishlargha yüzlinishige qarita éytilidu. Kishilerning arisini buzush, yalghan éytish, töhmet chaplash, ikki yüzlimichilik qilishqa oxshighan köpligen nachar xuylarning hemmisi, meniwiy kir yaki meynetler hésablinidu.
Biz yoqirida bayan qilin'ghan ayeti kerimide, allahning dost tutidighanliqi bildürülgen pak kishiler, hem maddiy hem meniwiy kirlardin pak kishilerdur. Bu heqtiki yene bir ayetning menisi mundaqtur: «öz ichinglardin silerge bizning ayetlirimizni tilawet qilip béridighan, silerni (mushriklik we gunahdin) pak qilidighan, silerge kitabni (yeni qur'anni) we hékmetni (yeni diniy ehkamlarni) ögitidighan, silerge bilmigenliringlarni bildüridighan bir peyghember ewettuq.» (Beqere sürisi, 151-ayet)
Islam dini pakizliqni bir menide salametlikning kem bolsa bolmaydighan sherti, dep qaraydu. Shunga, pakizliq bilen ibadet otturisida nahayiti yéqin munasiwet ornitidu, pakizliqni goya bir ibadet sheklige ége qilidu. Shubhisizki islam dini pakizliqqa peqet mu'eyyen ibadetlerni ada qilish qoyulghan bir aldinqi shert, dep qarimaydu.
Dinimizning pakizliq bilen munasiwetlik halda otturigha qoyghan asasliq prinsiplirining hemmisini bu yerde bayan qilip tögitish mumkin emes. Lékin, dinimizning pakizliq mesilisidiki qarishini körsitip ötüsh noqtisidin élip éytqanda, töwende bayan qilidighan hedisi sheripning özinila yéterlik, dep qaraymiz. «Peyghember eleyhissalam: ‹pakizliq imanning yérimidur› dégen.» (Yaxshilarning baghchisi, 25 – nomurluq hedis)
Peyghembirimiz bu hedisi bilen, insanning pakizliqi bilen imani otturisidiki munasiwetni aydinglitip béridu. Bu, shuni körisitip bériduki, iman éytqan kishi, yalghuz bir qatar prinsiplargha ishen'genlikini éytipla boldi qilmaydu; Mu'eyyen ibadetlerni shexsi noqtidin ada qilish bilenla kupayilenmeydu. Eksiche iman éytqan kishining imani hayatining barliq saheliride eks étidu we netijide uninggha her jehettin pak – pakiz bir körünüsh béghishlaydu.
«Pakizliq imanning yérimidur» dégen hedisi, islamning iman chüshenchisining qanchilik dinamik ikenlikini körsitip bérish noqtisidinmu muhim. Bu yene, insanning hayatini shekillendürelmigen, yurush – turushini tertipke salalmighan bir imanning, islam telep qilghan derijidiki iman emeslikinimu körsitip béridu.Shunga islamning imanigha sahib bolghan kishi, hemme nersidin burun salametlikige diqqet qilidu, buning üchün salametlikige ehmiyet biridu, halal we haram belgülimilirige nahayiti yoqiri derijide boysunidu.
http://www.trtuyghur.com/International/newsDetail.aspx?HaberKodu=e690ff53-5d31-4e99-9871-6585a1c0beae
Saghlam insan, küchlük insan démektur. Küchlük möminning ajiz mömindin yaxshi ikenlikini peyghembirimizning munu hedisidin köriwalalaymiz: «hemmisi xeyrlik bolush bilen birge, allahning neziride küchlük mömin, ajiz mömin'ge qarighanda, xeyrlikrek we söyümlükrektur.» - (Tallan'ghan hedisler, 2-jild, 183-bet, 85-nomurluq hedis.)
Insanning toghra, yaxshi we güzel ishlarni izchil qilalishi üchün, aldi bilen saghlam bolushi kérek. Mana bu noqtidin, saghlam bolush, eyni zamanda exlaqiy we bu seweplik insaniy mejburiyettur. Chünki salametliki nachar bir kishi, mes'uliyet we mejburiyetlirini ada qilalmayla qalmastin, etrapidiki kishilergimu yük bolup qalidu.
Islam dini, her qandaq bir késellikke duchar bolghanda, qilinishi kérek bolghan birinchi ishning dawalashning yollirini izdesh ikenlikini bildüridu we xurapatliqlargha ésilish arqiliq dawa izdeshni chekleydu. Bashqa her qandaq mesilidikige oxshashla, saghlamliq – salametlik mesilisidimu, ishning ehlige bérishni tewsiye qilidu. Késel bolghan haman dawalash yollirini izdesh lazim, chünki islam étiqadida shipasi tépilmaydighan késel yoqtur. Peyghembirimiz mundaq deydu: «janabi allah, yaratqan her qandaq derdning shipasinimu yaratqan.» (Tejrid, 3-jild, 75-bet.: 1920-Nomurluq hedis)
Dawasi tépilmaydighan késellikning yoqliqi chüshenchisi, nahayiti muhim bir asastur; Bu chüshenche, késellikke duchar bolghan kishini ümidsizlikke duchar bolushtin saqlap qalidu, duchar bolghan késelliktin qurtulush ümidi béghishlaydu. Mana bu, mesilining shexske munasiwetlik teripidur. Emma, téximu muhim bolghan ikkinchi bir teripi bolsa, ilmiylikke uyghun bolushidur: «shipasiz késellik yoq» prinsipi ilim ehlilirige jasaret béghishlaydu. Bu prinsip, ilim ehlini yalghuz ilmiy tetqiqatlarni élip bérishqa righbetlendürüpla qalmay, bu ishning yene, bir diniy wezipe ikenlikinimu bildüridu.
Dawalinish yaki dawalanmasliq toghrisida peyghembirimizning qarishini sorighan kishiler bilen peyghembirimiz otturisida bolup ötken munu di'alogqa nezer sélip öteyli: «dawalinaylimu? Dep sorighan qir ereblirige peyghember eleyhissalam mundaq dep jawab bergen: ‹shundaq, dawalininglar. Chünki allah, shipaliq bermeydighan héchqandaq késelni yaratmighandur. Shipasi tépilmaydighan birla késellik bardur, o bolsimu qériliqtur.›» (Exlaq hedisliri, 1-jild, 305-bet. 291-Nomurluq hedis.)
Késellikke duchar bolup qalghanda, dawalinish üchün kéreklik bolghan hemme ishni qilish, hem eqilning hemde dinimizning teqezzasidur. Islam dini kishilerning késel bolup qalmasliqi üchün, hazirlashqa tégishlik barliq tedbirlerni aldin hazirlashni telep qilidu. Insanning eqli, rohiy we beden iqtidarlirini palech halgha keltürüp qoyidighan her türlük zeherlik chékimlik we mest qilghuchi maddilarni chekleydu. Yoqumluq késelliklerdin uzaq turushni telep qilidu. Taziliqqa her qandaq nersidin bekrek ehmiyet bérilishini tewsiye qilidu.
Islam dini, insandin salametlikining hémaye qilinishi üchün, élishqa tégishlik her xil tedbirlerni aldin élishini telep qilidu. Peyghembirimiz: «insanlarning köp qismi, ikki németning qimmitini heqiqiy menide chüshinishte xatalishidu. Bular salametlik we bosh waqittur.» Deydu. Insanning salametlikini asrishi, özi üchün ada qilishi kérek bolghan exlaqiy mejburiyetlerning biridur. Bu mejburiyetni ada qilalishi üchün, insanning qilishi kérek bolghan ishlarni munu noqtilargha yéghinchaqlishimiz mumkin: taziliqqa ehmiyet bérish, mest qilghuchi nersiler we zeherlik chékimliklerdin yiraq turush, yoqumluq késelliklerdin qéchish we din teripidin haram qilin'ghan ishlardin yiraq turushqa tirishish.
Qur'ani kerimde pakiz insanlar heqqide mundaq déyilidu: «u yerde pak bolushni xalaydighan kishiler bardur. Allahmu pak bolghuchilarni dost tutidu.» Pakizliq, her xil kir we meynetliklerdin paklinish, dégen menini ipadileydu. Kir yaki meynet nersiler ya maddiy yaki meniwiy bolido.
Maddiy kir yaki meynetchilikning da'irisige, kündilik hayatimizda bedinimizni, kéyim – kicheklirimizni, öyimizni we maddiy muhitimizni bolghaydighan pütün nersiler kiridu. Umumlashqan meniside meniwiy kir yaki paskiniliq, insanning yaxshiliq we güzelliklerning ornigha yamanliqlarni oylishi, eyip, gunah we rezil ishlargha yüzlinishige qarita éytilidu. Kishilerning arisini buzush, yalghan éytish, töhmet chaplash, ikki yüzlimichilik qilishqa oxshighan köpligen nachar xuylarning hemmisi, meniwiy kir yaki meynetler hésablinidu.
Biz yoqirida bayan qilin'ghan ayeti kerimide, allahning dost tutidighanliqi bildürülgen pak kishiler, hem maddiy hem meniwiy kirlardin pak kishilerdur. Bu heqtiki yene bir ayetning menisi mundaqtur: «öz ichinglardin silerge bizning ayetlirimizni tilawet qilip béridighan, silerni (mushriklik we gunahdin) pak qilidighan, silerge kitabni (yeni qur'anni) we hékmetni (yeni diniy ehkamlarni) ögitidighan, silerge bilmigenliringlarni bildüridighan bir peyghember ewettuq.» (Beqere sürisi, 151-ayet)
Islam dini pakizliqni bir menide salametlikning kem bolsa bolmaydighan sherti, dep qaraydu. Shunga, pakizliq bilen ibadet otturisida nahayiti yéqin munasiwet ornitidu, pakizliqni goya bir ibadet sheklige ége qilidu. Shubhisizki islam dini pakizliqqa peqet mu'eyyen ibadetlerni ada qilish qoyulghan bir aldinqi shert, dep qarimaydu.
Dinimizning pakizliq bilen munasiwetlik halda otturigha qoyghan asasliq prinsiplirining hemmisini bu yerde bayan qilip tögitish mumkin emes. Lékin, dinimizning pakizliq mesilisidiki qarishini körsitip ötüsh noqtisidin élip éytqanda, töwende bayan qilidighan hedisi sheripning özinila yéterlik, dep qaraymiz. «Peyghember eleyhissalam: ‹pakizliq imanning yérimidur› dégen.» (Yaxshilarning baghchisi, 25 – nomurluq hedis)
Peyghembirimiz bu hedisi bilen, insanning pakizliqi bilen imani otturisidiki munasiwetni aydinglitip béridu. Bu, shuni körisitip bériduki, iman éytqan kishi, yalghuz bir qatar prinsiplargha ishen'genlikini éytipla boldi qilmaydu; Mu'eyyen ibadetlerni shexsi noqtidin ada qilish bilenla kupayilenmeydu. Eksiche iman éytqan kishining imani hayatining barliq saheliride eks étidu we netijide uninggha her jehettin pak – pakiz bir körünüsh béghishlaydu.
«Pakizliq imanning yérimidur» dégen hedisi, islamning iman chüshenchisining qanchilik dinamik ikenlikini körsitip bérish noqtisidinmu muhim. Bu yene, insanning hayatini shekillendürelmigen, yurush – turushini tertipke salalmighan bir imanning, islam telep qilghan derijidiki iman emeslikinimu körsitip béridu.Shunga islamning imanigha sahib bolghan kishi, hemme nersidin burun salametlikige diqqet qilidu, buning üchün salametlikige ehmiyet biridu, halal we haram belgülimilirige nahayiti yoqiri derijide boysunidu.
http://www.trtuyghur.com/International/newsDetail.aspx?HaberKodu=e690ff53-5d31-4e99-9871-6585a1c0beae
